“NƏZƏRİ FİZİKA” ŞÖBƏSİ

Tədqiqatlar, əsasən, Kvant xromodinamikası çərçivəsində adron proseslərinin nəzəri və fenomenoloji problemlərini əhatə edir. Adronların öyrənilməsində KXD-nin həm perturbativ, həm də qeyri-perturbativ metodlarından istifadə edilir. Yanq-Millz nəzəriyyəsində müxtəlif xarici sahələrdə zərrəciklərin hərəkəti öyrənilir. Adronların holoqrafik KXD yaxınlaşmasında araşdırılmasına başlanılmışdır.

TƏDQİQAT SAHƏLƏRİ

• Perturbativ və qeyri-perturbativ KXD: eksklüziv və inklüziv adron prosesləri
• Çoxkvarklı adronların spektroskopiyası və parçalanma kanalları
• Holoqrafik KXD
• Yanq-Millz nəzəriyyəsi
• Kiral modellər
• Elementar hissəciklər fizikasının riyazi metodları

ƏSAS NƏTİCƏLƏR

Ş. S. Ağayev

• Drell-Yan prosesinə yüksək tvist altproseslərin verdiyi düzəlişlişlər Brodski-Lepaj metodu ilə hesablanmışdır
• Eksklüziv adron proseslərində ötürülən Q² impulsunun qiymətinə görə üstlü (Λ²/Q²)ⁿ düzəlişlərin hesablanması üçün dəyişən qarşılıqlı təsir sabiti (DQTS) üsulu təklif edilmiş və bu metod vasitəsilə psevdoskalyar, vektor mezonların elektromaqnit form-faktorları hesablanmışdır
• DQTS metodu və infraqırmızı renormalon texnikası çərçivəsində tək mezonun fotoyaranması, qlüon-qlüon-η^’təpə funksiyası,  iki pionun foton-foton prosesində yaranması öyrənilmişdir
• Psevdoskalyar η və η^’ mezonların elektromaqnit keçid form-faktorları DQTS metodu ilə hesablanmış, bu mezonların paylanma funksiyalarında qlüon komponentinin payı tapılmışdır
• Pion-foton keçid form-faktorları DQTS üsulu ilə hesablanmış və pionun paylanma funksiyasının parametrləri təyin edilmişdir
• Renormalon metodundan istifadə etməklə pionun yüksək tvist paylanma funksiyaları tapılmış və onlardan istifadə etməklə kvant xromodinamikasınin işıq konusunda cəmləmə qaydaları (LCSR) vasitəsilə pionun elektromaqnit və keçid form-faktorları hesablanmışdır
• Pionun holoqrafik KXD-da alınmış əsas paylanma funksiyasından və renormalon metodundan istifadə etməklə pionun yüksək tvist paylanma funksiyalarının alternativ ifadələri hesablanmış və onlar LCSR metodunda pionun elektromaqnit form-faktorunun analizi məqsədilə tətbiq edilmişdir
• Müxtəlif dördkvarklı mezonların spectroskopik parametrləri və müxtəlif parçalanma kanalları tədqiq edilmişdir

Cəfərov R.Q.

• Səpilmə amplitudu üçün Bete-Solpiter tənliyinin yüksək enerjilərdə Recce asimptotikası şəklində həll metodu hazırlanmış və müxtəlif nəzəriyyələrdə tətbiq olunmuşdur.
• Zamandan aşkar şəkildə asılı olan sistemlər üçün Qitman-Tyutin kvantlanmasına alternativ yaxınlaşma hazırlanmışdır.
• Kvant elektrodinamikasında çockvarklı Qrin funksiyaları üçün tənliklər alınmış və həll edilmişdir
• Bilokal sahə formalizmində Nambu - İona-Lasinio modeli üçün orta sahə paylanması metodu təkmilləşdirilmişdir. Orta sahə paylanmasının baş həddindən sonrakı həddə ölçülü-analitik requlyarlaşmalı Nambu - İona-Lasinio modeli geniş tədqiq olunmuşdur
• Dörd-ölçülü kəsmə requlyarlaşmalı Nambu - İona-Lasinio modeli tədqiq olunaraq, kiral kondensata düzəlişlər hesabına modelin yaxşılaşdırılmış parametrləri müəyyanləşdirilmişdir.
• Dörd-ölçülü kəsmə requlyarlaşmalı və ölçülü-analitik requlyarlaşmalı Nambu - İona-Lasinio modeli sistemli şəkildə tədqiq olunaraq göstərilmişdir ki, hər iki requlyarlaşmada pionun kvarkın kütləsinə payı sıfıra bərabərdir. Bu fakt Nambu - İona-Lasinio modelinin requlyarlaşmadan asılı olmayan məxsusiyyətini müəyyən edir.
• Nambu - İona-Lasinio modelində orta sahə paylanmasının yürsək tərtib çoxkvarklı: altı-,beş-dörd-,üç-kvarklı Qrin funksiyaları üçün tənliklər alınmış və həll olunmuşdur.

A.İ. Əhmədov

• Proton-proton toqquşmasında tək mezonun inklüziv yaranmasının effektiv en kəsiyinə yüksək tvistin verdiyi əlavələr, həmin əlavələrin mezonun dalğa funksiyalarından asılılığı dəyişən qarşılıqlı təsir sabiti üsulu ilə hesablanmışdır
• Proton-proton toqquşmasında tək mezonun inklüziv yaranmasının effektiv en kəsiyinə yüksək tvistin verdiyi əlavələr, həmin əlavələrin mezonun dalğa funksiyalarından asılılıqları dondurulmuş qarşılıqlı təsir sabiti üsulu ilə hesablanmışdır
• Foton-foton toqquşmasında tək mezonun inklüziv yaranmasının effektiv en kəsiyinə yüksək tvistin verdiyi əlavələr hesablanmışdır
• Böyük Adron Kollayderində planlaşdırılan eksperiment üçün önəmli olan proton-proton toqquşmasında neytralino cütünün yaranması prosesinin diferensial və tam effektiv en kəsiyi hesablanmışdır

Ş.Ə.Məmmədov

• Rəng yüklü skalyar və spinor hissəciklərin sabit xromomaqnit sahədəki hərəkətinə baxılmışdır. Belə hissəciklər üçün Kleyn-Qordon və Dirak tənlikləri həll edilmişdir. Unitar çevirmə ilə Dirak tənliyinin kvadratı diaqonallaşdırılmış və müəyyən enerjili halların dalğa funksiyası tapılmışdır
• Diaqonal Hamiltonian halı üçün Dirak tənliyinin supersimmetriyası və enerji hallarının superpartnyorluğu müəyyən edilmişdir. Xarici xromomaqnit və xromoelektrik sahələri konfiqurasiyası adronların oyuncaq kisə modeli qurmaq üçün istifadə edilmişdir.
• R-cərəyanları korrelyatorlarının AdS/CFT uyğunluğu dünya xətləri formalizmini istifadə etməklə öyrənilmişdir.
• Vektor sahənin iki və üç nöqtəli korrelyatorları AdS superqravitasiyasının uygun korrelyatorları ilə əlaqədirilmişdir. Skalyar və spinor həlqələrin əlavələri nəzərə alınmışdır və daxil-sərhəd propaqatorları ilə ifadə olunmuşdur.
• A1 aksial-vektor mezon- nuklon və A1 aksial-vektor mezon- 3/2 spinli delta barion qarşılıqlı təsir sabitləri AdS/KXD-nin müxtəlif  modellərində hesablanmışdır

V.H. Bədələv

• Harmonik ossilyator yaxınlaşmasında Şrödinger tənliyinin Li simmetriyası vasitəsilə  kvant həllərindən kəsilməz həlləri alınmışdır
• Born-İnfeld tənliyinin genişlənmış simmetriya qrupu müəyyən edilmişdir
• Maqnit-hidrodinamik-qravitasiya dalğalarının modeli qurulmuş və onun simmetriya qrupu müəyyən edilmişdir
• Qrup nəzəriyyəsi vasitəsilə saxlanma qanunlarının bazisi müəyyən edilmiş və simmetriya qrupunun bu bazisə təsiri öyrənilmişdir
• Dirak tənliyinin Li metodunun köməyilə simmetriya qrupu müəyyən edilmişdir
• Orbital kvant ədədinin ixtiyari qiymətində Vuds-Sakson potensialı üçün Şrödinger, Kleyn-Qordon və Dirak tənliklərinin kvazi-həlləri və enerji spektrləri hesablanmışdır
• Orbital kvant ədədinin ixtiyari qiymətində ümumiləşmiş Vuds-Sakson potensialı üçün Şrödinger tənliyinin  kvazi-həlləri və enerji spektrləri hesablanmışdır

N.C. Hüseynova

• Vektor mezon- nuklon qarşılıqlı təsir sabitinin ədədi qiyməti AdS/KXD-nin yumşaq divar modelində hesablanmışdır
• Vektor mezon- 3/2 spinli  delta barion qarşılıqlı təsir sabiti AdS/KXD-nin yumşaq divar modelində müəyyən edilmişdir
• Nuklonların aksial-vektor form faktoru AdS/KXD-nin sərt divar modelində müəyyən edilmişdir
• A1 aksial-vektor mezon- nuklon qarşılıqlı təsir sabitinin ədədi qiyməti AdS/KXD-nin yumşaq və sərt divar modellərində hesablanmışdır
• A1 aksial-vektor mezon- 3/2 spinli  delta barion qarşılıqlı təsir sabiti AdS/KXD-nin sərt divar modelində müəyyən edilmişdir